Anadolu Selçuklu Mimarisinde Taç Kapıların Gelişimi

Erzurum Çifte Minareli Medrese

Anadolu Selçuklu Devleti, yaklaşık iki asırlık varlığı boyunca İslam sanatında büyük yenilikler ortaya koymuştur. Kompozisyonlarında özellikle taş malzeme ile daha çok geometrik, bitkisel ve yazı unsurlarını tercih etmişlerdir. Diğer medeniyetlerde olduğu gibi Anadolu Selçuklu mimarisinde de ön cephe daha süslü ve diğer cephelere göre daha ihtişamlıdır. Ön cephenin ağırlık noktasını taç kapılar oluşturmaktadır. Taç kapılar hiçbir zaman tek düşünülmemiş olup yapıyla bir bütün olarak ele alınmıştır.

Erken Dönem Taç Kapıları (12. yy)

Erken dönem Anadolu Selçuklu taç kapılarının cepheye oranı yaklaşık 5/1’tir. Kapılar cepheden fazla taşıntı yapmaz. Süslemeye bakarsak; bezemeler oldukça yüzeyseldir. Geometrik bezemenin hakimiyeti söz konusudur, yer yer kullanılan yazı unsurları da geometrik şekilli kufi hatla oluşturulmuştur.

Divriği Kale Camii

Geometrik süslemelerde çeşitlilik vardır, bazen sade bir geçmeden oluşurken bazen de girift kompozisyonlar kullanılmıştır. Kapılarda mukarnas görülmeyebilir. Eğer varsa; büyük, sade ve diş sayıları azdır.

Klasik Dönem Taç Kapıları (13. yy)

Klasik dönemde taç kapının cepheye oranı artmış olup yaklaşık 3/1 oranındadır. Taç kapılar bu dönemde yüzeyden öne ve yukarı doğru taşıntı yapmaya başlamıştır.

Kayseri Sultan Hanı

Süslemede geometrik motifin yanında bitkisel bezemenin ağırlık kazandığını görüyoruz. Yazı hatları ise yuvarlaklaşmaya başlamıştır, daha çok sülüs hat tercih edilmiştir. Mukarnasların dişleri küçülmeye başlamış ve sayıları artmıştır.

13. Yüzyılın İkinci Yarısında Taç Kapılar

Bu dönemde de kapıların cepheye oranı 3/1’dir. Taç kapılar hem cepheden hem de beden duvarlarından daha fazla taşıntı yaparlar. Bezemeler oldukça taşkındır, kabartma halini almıştır. Mukarnaslar artık daha ince işçilikle oluşturulmaya başlanmıştır, diş sayıları oldukça fazladır.

Erzurum Çifte Minareli Medrese

Özellikle büyük bir yenilik olarak, taç kapıların yanlarına çifte minare konumlandırılmıştır. Bu döneme taç kapıların zirve yaptığı dönem desek sanırım yanlış tanımlamış olmayız..

Özet niteliğinde Anadolu Selçuklu Mimarisi taç kapılarının gelişiminden bahsetmeye çalıştım.Eğer ilginizi çektiyse detaylı bir şekilde araştırmanızı tavsiye ederim, gerçekten severek takip edeceğiniz bir konu olduğunu düşünüyorum. Okuduğunuz için teşekkür ederim..

Kaynak ;