Hieronymus Bosch ve Dünyevi Zevkler Bahçesi

Jeroen Anthoniszoon Van Aken – Hieronymus Bosch

Onbeşinci yüzyıl Rönesansı’nın Avrupa’daki en önemli temsilcilerinden biri olan Jeroen Anthoniszoon Van Aken, Bosch ismini doğduğu şehir Hertogenbosh (Hollanda) dan almıştır ve eserlerine  imzasını bu isimle atmıştır. 1450-1516 yılları arasında yaşadığı düşünülmektedir. Bugün size Bosch ve Dünyevi Zevkler Bahçesi ‘nin hikayesini anlatacağız.

Bosh’un hayatı ve eğitim konusunda kesin olarak bir şey bilinmemekle birlikte, ressam bir aileden geldiği bilinmektedir. İlk resim derslerini dedesinden almıştır.

Ailesi gibi döneminde oldukça önemli bir yere sahip olan Meryem Ana Tarikatına katılmıştır. Hayatı ile ilgili bilgilerinden birkaçını bu tarikatın belgelerinden öğrenmekteyiz.

Bu yıllarda Roma Katolik Kilisesi’nin inandırıcılığını kaybetmesi ve insanlardaki güvensizlik duygusu dinsel fanatizmi doğurmuş, avaz avaz günah çıkaran ve kendini günahkarlıkla suçlayan insanlar eserlere konu olmuştur.

Bosch’da bu konular içinde kendi gelenekselliğini yaratmış, taşkın insanları konu edinmiş ve çevresindeki insanların yaşanan acılarını resimlerine yansıtmıştır. Şimdiye kadar ki en saplantılı resimleri üretmiştir.

Bosch bu zamana kadar dini fantastik şekilde anlatan ilk ressamdır. Resimlerinde doğruyu göstermek amacıyla tersini resmetmiştir, bir nevi kinaye yapmaktadır. Eserlerinde öğüt vermeyi amaçlamış.

Alegorik ve simgesel anlatımlarında zenginliği arayanlara, şeytana uyanlara, cinsel zevkin esiri olanlara göndermeler yapmış. İffetli olmaları ve fakirliği sevmelerini öğütlemiştir.

“Bosh’un eserlerinin çökmekte olan insanın ümitsizliğini yansıttığını söylerler. Bu durum öyküden çok alegoriye, sanatçıdan çok alegoriye, sanatçıdan çok ahlakçılığa değer veriyorlar’ı doğrular” der Venturi.

Dünyevi Zevkler Bahçesi

İngilizce: The Garden of Earthly Delights

Hollandaca: Tuin der Lusten

Hieronymus Bosch’un Dünyevi Zevkler Bahçesi triptiği, 1500’lü yılların başlarında yapımının bittiği bilinmektedir. Ahşap üzerine yağlı boya çalışılan eser 220cm x 398cm boyutlarındadır. Eser  1939’dan beri Madrid’deki Prado Müzesi’nde sergilenmektedir.

Triptiğin dış kapakları rölyef kabartmadır. Kapakta karşımıza çıkan saydam küre insan yaratılmadan önceki suyla çevrili dünyanın betimlemesidir.

Eser genel olarak frenlenmiş cinselliğin resmedilmiş halidir. Ağırbaşlı ahlaki değerler yerine, şehvetli zevklerle dolu bir hayat sürmeye karşı tanrısal bir uyarı vermektedir. İnsan ruhunun derinliklerinde yatan kötülükleri değil insan eylemini tuvale aktarmıştır.

İnsan, hayvan ve dünya iç içe geçmiş ve birbirine karışmış haldedir. 300’den fazla figür barındıran resimde hiçbir figür birbiriyle aynı tipte ve aynı hareketi yapar durumda değildir. Kendine özgün ve dinamiktir.

Dünyevi Zevkler Bahçesi

Cennet Sahnesi – Sol Pano

Sol pano baştan çıkarılma ya da cennetten kovulma konularını değil, Havva’nın yaratılışını ve Adem’e İsa kılığındaki Tanrı tarafından sunuluşunu anlatır. Bir sunuş ile gerçekleşen bu tanışma bir anlamda ilişkinin kutsandığı anlamını taşır. Arkada bulunan ejderha ağacı ise “sonsuzluğun” sembolüdür.

Somut geometrik biçimler, hayal ürünü yapılarda birbiriyle kaynaşmış ögeler olarak karşımıza çıkar. Görkemli yapının aralarından ve çevresinden kuşlar uçar. Panonun ortasında yer alan çeşmenin etrafını çeviren havuzdan düşsel hayvanlar su içer.

Orta Çağ’ın hayvanlar alemi kitaplarından alınan bu hayvan figürleri arasındaki tek boynuzlu beyaz at insanlığın ilk günahtan önceki saflığını anlatırken, gerçek ve küçük detaylara geçildiğinde havuzun sağ tarafından yüzeye çıkan yaratıklar, sürüngenler dünyaya sızan kötülüğü; kara kurbağalar ise şeytanı simgeler.

Karanlık bir suya sahip havuz içinde yer alan ölü balıklar günahı ima ederken diğer yandan Bosch’un eserlerinde kötülük kişileştirmesi olan ve sıkça karşımıza çıkan kitap okuyan uzun burunlu yaratığı görürüz. Cenneti anlatan bu panonun genelinde ise huzur verici ve durağan bir manzara vardır.

Dünyevi Zevkler Bahçesi – Orta Pano

Orta pano, tablonun özünü temsil etmektedir. Nitekim triptiğe ismini veren de bu geniş manzaralı panodur. Sanat Tarihçileri bu kompozisyonu iki şekilde yorumlamışlardır:

Bunlardan ilki, Cennet’in dünya üzerindeki devamıyken diğeri ise, şehvet içindeki insanların cehennem azabından bir haber şekilde yaşamalarıdır.

Dünyevi Zevkler Bahçesi

Bu geniş manzara resminin bulunduğu panonun ön planında genelinde olduğu gibi çıplak insanlar tasvir edilmiş ve birbirleriyle, hayvanlarla, bitkilerle konuşarak, etkileşimde bulunarak ve en doğru olacak tabir ile oynaşmaktadırlar.

Kompozisyonun ortasında yer alan yuvarlak gölette etrafı erkekler tarafından çevrilmiş yüzen kadınlar, tutkularını temsil eden hayvanlara binmişlerdir. Sanatçının yaşadığı dönem düşünüldüğünde çember çizerek yapılan binicilik, günahkarlığın ve tutkunun sembolüne işaret eder.

Bu manzara resminde yer alan bahçeye olağandışı hayvanlar yerleştirilmiş ve hepsine anlamlar yüklenmiş, sembol olarak kullanılmışlardır. Örneğin Grifon figürünün bulunduğu kompozisyona bakıldığında insanın tuttuğu dala tünemiş olan kuşun kırmızı rengi yaratma sürecinin zirvesine işaret ederken kurbağa ise kötülüğü simgeler.

Panonun sol alt kısmına doğru gelindiğinde suda açan çiçeğin uzantısı olan saydam  kürenin içine yerleştirilen figürlerle şehvet ve günaha gönderme vardır.

Cam küre, “Mutluluk, hemen kırılan bir cama benzer.” Flaman ata sözünden yola çıkarak yorumlanmıştır. Resme dikkatli bakıldığında siyah erkek ve kadınları görürüz. Siyah renk ise simyada maddenin ilk hali anlamına gelmektedir.

Cehennem Sahnesi – Sağ Pano

Bosch bu panoda, diğer panolarda çizdiği şehvete düşen ve sonsuz cehenneme sürüklenen günahkarları resmetmiştir. Dünyevi Zevkler Bahçesi panosunda kendilerini sergileyen insanların Cehennem resminde utanç içinde saklanmaya çalıştıklarını görürüz.

Yani orta panodaki şehvet ortamı ve tasvir edilen insanları cezbeden güzellikler burada karanlık bir ortam içinde acı çeken insanlar ve mutasyona uğramış hayvanlara dönüşmüş, şehvet olgusu yerini utanma ve korkuya bırakmıştır.

Karanlık arka plan ve sular, alemlerle oluşturulan cehennem adeta bir savaş havası yaratmıştır. Bu panoda ölümcül günahları işleyenlerin cezalandırıldığını görüğümüz gibi aynı zamanda Bosch’un absürt görüntüler ve sıradışılığıyla hayal gücünün zirveye ulaştığını görüyoruz.

Cehennem panosu da diğer panolarda olduğu gibi anlam yüklü simgeler doludur. Müzik aletleri aşkın ve şehvetin, bıçak erkek cinsel organının, testi kadın cinsel organının, yangın savaşın, yumurta ise şeytan ve kara büyüyü sembolize eder.

Kafasında ters dönmüş kazanı taşıyan figür de Cehennemin Prensi’dir. Ayrıca kadının poposuna çizilen notalar daha sonradan beste haline bile getirilmiştir.

 Sanatçının Diğer Önemli Eserleri;

• Yedi Ölümcül Günah
• Çarmıhı Taşıyan İsa
• Deliliğin Tedavisi
• Sihirbaz
• Haywain Triptiği
• Aptallar Gemisi

Kaynakça;

Patrick De Rynck – Resim Nasıl Okunur

Stefano Peccatori –  Art Book Bosh

Ders Notlarım

Yazarlar

Beyza Akat – Sena Gazan