Gümüşler Manastırı – Kapadokya’da Bir Manastır

Gümüşler Manastırı Yapısı

Gümüşler Manastırı, Niğde ilinin merkez ilçesine bağlı olan Gümüşler kasabasında yer almaktadır. Orta Çağ’daki adı ve tarihi hakkında dönem kaynağı yoktur. Yapılış tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte M.S 8 ile 12. yüzyılları arasında yapıldığı düşünülmektedir.

Büyük bir kaya kilisesinin içine oyulan manastır; Kapadokya Bölgesi sınırları içerisinde yer alırken, günümüze oldukça iyi korunarak gelmiştir. Ayrıca ülke sınırları içindeki en büyük manastırlardan biridir.

Gümüşler Manastırı (Yukarıdan Görünüm)

Manastır, kayanın içerisinde oyulmuş, 13×60 ölçülerinde, kare bir avlunun etrafına dizilmiş mekanlardan oluşur. Bu mekanlar: Mutfak, dehlizler, odalar ve kiliseden oluşur.

Kapadokya’da kayaya oyulmuş pek çok manastır bulunmaktadır. Bazı bilim adamları bu manastırları yemekhaneli (trapezalı) ve açık avlulu olmak üzere iki grupta ele almaktadırlar. Gümüşler Manastırı ikinci gruba dahildir.

(Avludan Bir Görünüm)

Manastırın içerisinde tonoz şeklinde oyulmuş bir kapıdan geçildikten sonra kare bir avluya ulaşılır. Orta avluda mezarlar ve erzak depoları bulunmaktadır. Girişte, avlunun sol tarafında yeraltı şehri bulunur.

Tam karşısında ise dehlizlerle ulaşılan sığınaklar vardır. Bu odaların içerisinde, dışarıdan gelebilecek herhangi bir saldırıya karşı önlem olması açısından değirmen taşı büyüklüğünde taş kapılar yer almaktadır. Yeraltı şehrinden toprak yüzeyine ulaşan havalandırma ve megafon şeklinde haberleşme sistemi mevcuttur.

Avlu ayrıca gömü işlemi içinde kullanılmıştır. Dönem dönem mezarlar açılmış ve cesetler gömülmüştür. Pitos (pişmiş topraktan yapılmış kap) denilen kapların içerisinde ise kuru bakliyat, tahıl ve un gibi ürünler saklanmıştır.

(Yeraltı odalarına geçilen dar koridorlardan bir görünüm)

Kilise

Manastırın en önemli yapısı, kompleksin kuzeyinde yer alan kilisedir. Kilise, dört serbest destekli kapalı Yunan haçı planlıdır. Kuzey haç kolunun kuzeyinde iki mezar nişi, naosun batısında beşik tonoz örtülü iki giriş mekanı bulunmaktadır.

Kilisenin duvar resimlerinde en az üç farklı ustanın çalıştığı düşünülür. Ana apsisteki üç şerit halindeki resimlerin en üstündeki tahtta İsa, sağında iki melek, İncil yazarlarının sembolleri ile Desis sahnesinde yer alan Meryem ve havariler, en alttaki şeritte ise Kayserili Büyük Basileios, Nysa’lı Gregorios, Nazians’lı Gregorios gibi kilise babalarının resimleri yer almaktadır.

(Duvar Resimlerinden Bir Görünüm)

Kuzey haç kolunda yer alan Meryem’e Müjde, İsa’nın doğumu ve Tapınağa Takdimi sahneleri ile Vaftizci Yahya ve Aziz Stephanos figürlerinin ikinci bir sanatçının elinden çıktığı düşünülmektedir.

(Meryem’e Müjde, İsa’nın Doğumu ve Tapınağa Takdimi)

İç narteksten naosa giriş kapısının güneyindeki Meryem ve çocuk İsa ile iki yanında baş melekler Gabriel ve Mikael figürleri üçüncü sanatçıya aittir.

(Meryem ve Çocuk İsa ile baş melekler Gabriel ve Mikael)

Narteksin üzerindeki bir odanın duvarlarında Kapadokya’da örneği görülmeyen av sahneleri, çeşitli hayvanlardan oluşan kompozisyon dikkatleri çekmektedir. Kapakdokya Bölgesi’nde bulunan pek çok kilisede olduğu gibi, Gümüşler Manastırında da duvar resimlerinin ikonografik ve üslup özelliklerine göre yapılabilmektedir. Manastırdaki duvar resimleri İngiliz arkeolog-restoratör Michel Gough tarafından 1960’lı yıllarda onarılmıştır.

Meryem ve Çocuk İsa

Son olarak, birçok tartışmaya sebep olan meşhur ‘Tebessüm Eden Meryem Ana ve Çocuk İsa Freski’ fotoğrafını yukarıya bırakıyorum.

İLGİLİ : Diptikon Nedir ? Roma ve Erken Hristiyan Diptikon Örnekleri

Kaynaklar

Ders Notlarım

Niğde Valiliği Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını

*Fotoğrafların bir kısmı bana aittir.