Notre Dame Katedrali – Tarihi, Mimarisi ve Yangın

Notre Dame Katedrali, 1163 yılında binanın ilk taşının konulması ile inşaatına başlanılmış ve de günümüze kadar ulaşan, sadece Fransa’ya değil dünya tarihine ve sanatına da derin izler bırakmış bir yapıdır. Yapı 1991 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak kabul edilmiştir. 15 Nisan 2019 tarihinde saat 18.50’de başladığı tahmin edilen bir yangın 856 yıllık binaya büyük hasar vermiştir.

Yazı aşağıdaki başlıkları takiben ilerleyecektir;

1.  Yapının Tarihi
2.  Yapının genel mimari tanımı ve stili
3.  Fransız Devrimi’nin yapıya etkisi
4.  Yakın Tarih
5.  15 Nisan 2019 Yangını

Noël Bellemare, 1525-1530, bir elyazmasının illüstrasyonu

Notre Dame Tarihi

Bu yazıda Notre Dame Katedrali’nin 8 yüzyıllık geçmişinden, tarihsel ve sanatsal öneminden ve son olarak da yangından bahsedeceğiz.

Paris, eski adıyla Lutèce, paganlığın hakim olduğu Roma İmparatorluğu’nda bulunan bir şehirdi. M.S. 3. yüzyılda (313) imparator Konstantin’in Hristiyan dininin özgürce yaşanmasına izin vermesiyle hristiyan bir şehir olmuştur.

Bunu Biliyor muydunuz?

 1. yüzyılda Pavlus tarafından Anadolu coğrafyasına yayıldığı tahmin edilen hristiyanlık için Kapadokya’nın 3. yüzyıldan itibaren büyük bir önemi olmuştur. Roma İmparatorluğu’nun baskılarından kaçan hristiyanlar Kapadokya’da yeraltı şehirleri kurarak güvenli bir şekilde dinlerini yaşamaya çalışmışlardır. Günümüzde, Göreme’de bulunan Elmalı Kilise, Yılanlı Kilise gibi 11. yüzyıla ait Hristiyan eserlerini ziyaret etmek mümkün.

Elmalı Kilise Göreme, M.S. 11. yüzyıl

Paris’teki ilk hristiyan yapı günümüze ulaşamamış olsa da Notre Dame Kilisesi’nin temelinin öncesinde 1.yüzyıldan kalma bir pagan tapınağının, sonrasında ise 5 neften oluşan bir hristiyan bazilikasının arazisi üzerine inşa edildiği düşünülmektedir.

12 Ekim 1160 yılında Maurice de Sully Paris şehrinin piskoposu ilan edilir. Paris, o tarihten beri Fransız İmparatorluğu için politik, ekonomik ve sanat başkentidir. Piskoposluğu sırasında Maurice de Sully, Meryem Ana’ya adanacak bir yapının inşasını talep eder: Notre Dame. Yapının genelinde vitray, heykel ve resim gibi tekniklerle yapılmış 37 adet Meryem Ana figürü bulunmaktadır.

Bu yapının birçok dini fonksiyonu bünyesinde bulundurması planlanır ve dolasıyla tüm şehrin planlamasını etkileyecek yapım çalışmaları başlar. Şantiyeler 1272 yılına kadar sürecektir. Bu süreçte yapılan mimari çalışmaları incelemek gerekirse:

Notre Dame Katedrali

Notre Dame Mimarisi

• Kilisenin ilk mimarı anonimdir. İki koridorlu ve normalde haç şeklindeki kiliselerde gördüğümüz yan kollar olmadan bir plan hazırlamıştır.  Bu plan 4 katlıdır ve her katı tribünler ile ayrılır. 32-50 metre yüksekliğinde tonozlar bulunur, ince ve kalın kemer ayakları ile yapı içeriden sağlamlaştırılır. Planın genelinde ise yataylık hakimdir.
• 1225-1250 yılları arasında binanın cephesine 2 kule eklenir ve yüksek pencereler daha da büyütülür.
• 13. yüzyılın sonu, 14. yüzyılın başlarında uçan payandalar çoğaltılır ve güçlendirilir.
• Bina 127 metre uzunluğundadır.
  

  Notre Dame – plan

Bunu Biliyor muydunuz?

Notre Dame Katedrali günümüzde Gotik Mimari olarak adlandırdığımız stilin bir örneğidir. Gotik Mimari mümkün olduğunca yüksek ve ışık alan yapılar inşa etmeyi amaçlar. Dolasıyla, yapıda birçok pencereye yer verilir. Bu durum, yapının sağlamlığını sarsacağından payanda- uçan payanda gibi mimari unsurlar ile güçlendirme çalışmaları yapılır. Notre Dame bu öğelerin kullanımına oldukça uygun bir yapıdır.

Notre Dame payandalar

Uçan Payanda

Notre Dame ve Fransız Devrimi

1789 Fransız Devrimi Notre Dame Katedrali de dahil olmak üzere Paris’in birçok yapısını derinden etkilemiş tarihsel bir olaydır. Fransız Devrimi’nin genel ideolojisi bakımından din ve imparatorluk, dönemi zulme uğratan iki unsurdur. Dini yapılar ve saraylar bu gücün sembolleri olarak görülür ve Louvre Sarayı, Bastille Hapishanesi, Notre Dame Katedrali gibi birçok yapı zarar görmüş ve yağmalanmıştır.

Katedralin Yehuda krallarının heykellerinin bulunduğu galerisi, Fransa krallarının figürlerinin bulunduğu batı cephesi, kule, tablolar ve mobilyalar yok edilmiştir.

Notre Dame de Paris, kral galerisi

Notre Dame Devrim öncesi kulenin gravürü-Claes Jansz Visscher (1618).

1801 yılında Napolyon Bonapart’ın tekrardan imparatorluk ilan etmesi ile katedral tekrardan şehirdeki görkemli yerini alır. Hatta, ülke genelinde bir yeniliğe imza atarak papadan taç giyme törenini Notre Dame Katedrali’nde yapmasını ister. Ressam Jacques-Louis David‘in bu anı resmettiği bir tablosunu aşağıda bulabilirsiniz.

Jacques Louis David, Napolyon’un taç giyme töreni, 1805-1807, yağlı boya, 621 × 979 cm.

Bu tören için Charles Percier ve François-Léonard Fontaine zarar görmüş binayı dekore etmek ile görevlendirilir. Fakat, binanın ciddi anlamda restorasyonu ancak 1830 yılında başlatılır. Görkemini kaybetmekte olan bina 1831 yılında Victor Hugo’nun Notre Dame’ın Kamburu adlı eseri sayesinde Paris halkına yeniden kültürel miras düşüncesini aşılar ve yapı tekrardan önem kazanır. Bu süreçte restorasyon çalışmaları Viollet-le-Duc önderliğinde yönetilir. 15 Nisan yangınında çöken kule ise restore edilir.

Viollet-le-Duc Notre Dame restorasyon için ilk eskizi, 19. yüzyıl

Viollet-le-Duc Notre Dame projenin son hali, 19. yüzyıl

Yakın Tarihte Notre Dame

20. ve 21. yüzyıllarda katedral birçok dini ve politik törene ev sahipliği yapmıştır: Papa Jean-Paul II, 1980 ve 1997 yıllarında katedrali ziyaret etmiştir, 1970 yılında Charles de Gaulle, 1974 yılında Georges Pompidou ve 1996 yılında François Mitterrand’ın ölümlerinin ardından törenler düzenlenmiştir. 2013 yılında katedralin 850. yılı kutlanmıştır. 1991 yılında UNESCO Dünya Mirası olarak kabul edilen katedral her sene yaklaşık 14 milyon ziyaretçiye ev sahipliği yapmaktadır.

Notre Dame’in 850. yil kutlama töreni, 2013.

15 Nisan 2019 : Notre Dame Yangını

15 Nisan 2019 günü saat 18.50’de renovasyon çalışmalarının yapıldığı çatı iskeletinde önlenemeyen bir yangın katedralin büyük bir kısmına zarar verdi. Şu anda hala yangının sebebi birçok spekülasyona sebep olmakta ve araştırmalar devam etmektedir. Yangının çıktığı alan ”la forêt” yani orman olarak adlandırılmaktaydı. Bunun sebebi ise çatının iskeleti yapının restorasyona uğramadan günümüze gelen 800 yıllık bir alanı olmasıdır.

Notre Dame Yangından Önce ve Sonra

Tamamı tahtadan, meşe ağacından yapılan bu bölge 100 metrelik bir alanı kapsamaktadır. Yangından yaklaşık 2 ay önce 13h15 yayını için çekilen belgeselde 300 basamak ile çıkılan ve halka kapalı olan bu bölgeden bahsedilmektedir. Bu noktada belki de en çok ilgi çeken bilgi alanda yangın tehlikesini önlemek için elektrik tesisatının bulunmamasıdır. 1859 yılında Viollet-le-Duc tarafından eklenen 96 metrelik kule, bu bir orman oluşturabilecek sayıda meşeden yapılmış çatı ile ayakta durmaktaydı.

Notre Dame’ın 850 yıllık “Orman” adlı çatı iskeleti

Yangın sırasında 210 tonluk çatı, 96 metrelik kule yıkılmıştır. Sabaha karşı yangının daha da ilerlemesi engellenmiş ön cephe ve binanın içi zarar görmeden kurtarılmıştır. Bu süreçte 400’ü aşkın itfaiyeci yangına karşı savaşmıştır. Söndürme çalışmaları sürecince dünyanın genelinde hatta Amerika Birleşik Devletleri başkanı Donald Trump tarafından yangını helikopterlerden dökülecek su ile söndürmenin bu kadar hasara yol açmayacağı konusunda açıklaması gibi tartışmalar ortaya çıkmıştır.

Notre Dame yangında zarar gören bölgeler ( sarı ile gösterilen bölgeler)

Bu tartışmalara yanıt olarak ise ilk şu açıklama geldi: itfaiyecilerin uyguladığı protokol Fransız Devrimi’nden sonra belirlenmiş 160 yıllık bir protokole bağlı. Kurtarma organizasyonu 5 maddenin önceliğine dayanıyor. İlk önce, İnsanlar ve sanat eserleri, ardından altarda bulunan haç, sonrasında mobilyalar ve son olarak bina. Çünkü bu sıralamada canlıları ve eserleri kurtarmak temeldir fakat bina ise yenilenebilirliği açısından ilk öncelik değildir. Helikopter ile su dökülmesi, itfaiyeciler bu protokolü uyguladığı sırada sekteye uğratacağından tercih edilmemiştir.

Yangından sonra çok kısa sürede, yapının aslına uygun restorasyonu için hızlıca harekete geçildi ve Arnault ailesi ile LVMH grup 200 milyon avro, Pinault ailesi 100 milyon avro, Paris Belediyesi 50 milyon avro bağışladı. Diğer bağışlar ile yaklaşık 500 milyon avro toplandı ve devlet başkanı Emmanuel Macron’un açıklamalarına göre 5 yılda tamamlanmak üzere bir restorasyon projesi hazırlanmakta.

Yangından önce Notre Dame

Bu tarihi ve sanatsal açıdan acı olay bizlere Türkiye’nin binlerce yıllık tarihi mirasını korumak ve güçlendirmek açısından ilham olmalıdır. Sultan Ahmet Camii, Ayasofya, Kümbet Camii, Mor Kilise, Göbekli Tepe arkeolojik alanı gibi sayısız tarihi mirasın korunması ve de yaşatılması için farkındalık sağlanmalıdır.

Türkiye’deki tarihi mirasların şeması

Kaynakça:

• Notre Dame de Paris, Resmi sitesi
• Hüseyin BAĞIR, Doç.Dr Serap ÖZDÖL KUTLU, Kapadokya Bölgesinin Hıristiyanlıktaki Yeri ve Önemi, 2017.
• BNF ( Fransa Ulusal Kütüphanesi) arşivi ‘‘Le destin de Notre-Dame de Paris : grandeur, chute et retour en grâce’‘ adlı makale.
• Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc, 19. Yüzyılda Gotik Üslup Üzerine, Janus Yayıncılık, 2015.
• le Monde, Figaro Gazeteleri yangın üzerine haberler.
• Kapak fotoğrafındaki çizim Bryan Mark Taylor’a aittir.