Fethiye Camii : Pammakaristos Manastırı - Güney Kilisesi

Pammakaristos Manastırı, Çarşamba semtinde Haliç’e hâkim konumda yer alırdı. Pammakaristos Manastırı Kilisesi şuan ki adıyla Fethiye Camii bugün mevcut olmayan kitabeye göre I. İoannes’in karısı Anna Dukaina’nın isteği ile inşa edilmiştir.

Kuzey Kilise’nin 1067 yılından öncesinde yapıldığı düşünülmektedir. Manastır Kilisesi’nin 1290-1305 yılları arasında dış dekorasyonunun yenilendiği bilinmektedir.

Manastırın Güney Kilisesi (Şapel)

14. yy’da kilise genişlemeye devam etmiş ve 1310-1315 yılları arasında General Michael Dukas Glabas’ın onuruna eşi Maria Dukaena tarafından kilisenin güney kısmına bir paraklesion olarak mezar kilisesi inşa edilmiştir.

1454-1456 yılları civarı Türklerin kenti almalarının ardından Patrik II. Gennasios tarafından manastır patriklik makamı seçilmiş ve kilise asillerin mezar kilisesi olarak kullanılmaya devam etmiştir.

16. yy’ın sonunda yani III. Murad zamanında Azerbaycan ve Gürcistan’ın fethiyle beraber zaferin şerefine yapı camiye çevrilmiş ve “ Fethiye Camii ” adını almıştır.

Camiye çevrilen yapıda değişiklikler yapılmış ana kapı yenilenmiş ve yanına minare eklenmiş, doğu apsis yıkılmış ve kubbeli yeni bir yapı inşa edilerek mihrap oluşturulmuş ayrıca kubbe sütunlarının yerini de kemerler almıştır.

19 ve 20. yy.’da ise asıl bina cami olarak kalmış ancak şapel olarak kullanılan güney kilise Müzeler İdaresi’ne devredilmiş ve müze olarak kullanılmıştır.

Güney Kilise Kubbe Mozaiği

Yapının Güney Kilisesi’nde ki mozaikler 14.yy’a tarihlenmektedir. Güney Kilise’nin kubbesinde yer alan mozaiklerde Havarilerle çevrili Pantakrator İsa yer alırken, absisde Deesis sahnesi resmedilmiştir.

İsa kubbedeki tasvirinde tüm pantakrator İsa tasvirlerinde olduğu gibi sağ eliyle takdis işareti yaparken sol elinde de incil tutar. Haçlı halesiyle kumral, ince uzun burunlu ve küçük ağızlı olarak betimlenmiştir. Kubbe dilimleri içerisinde havariler sıralanmıştır.

İLGİLİ : Küçük Ayasofya Camii – Sergios ve Bakhos Kilisesi

Güney Kilise Apsis Mozaikleri

Absisde bulunan Deesis sahnesinde İsa yine takdis işareti yapar ve oturur vaziyette tasvir edilmiştir.

Yine absis kısmında İsa tasvirinin sağ ve sol bölümlerinde kemerli nişler oyulmuş ve nişlerin içerisine de Deesis sahnesini tamamlayan Meryem ve Yahya yer alır.

Manastır Dış Cephe Düzenlemesi

Pammakaristos Manastırı Güney Kilisesi, kaynaklarda geçen adıyla şapel veya şapel kilisesi dört serbest destekli kapalı Yunan haçı plan tipindedir. Narteks birimi iki katlıdır.

Nartekste dört ya da beş mezar nişi bulunmaktadır. Yapının güney ve doğu cephelerinde son devir Bizans mimarisi malzeme-teknik özelliklerini yoğun biçimde görmekteyiz.

Cepheler derin sağır nişler, kemerler, üçüz pencereler, duvar payeleri ve silmeler ile hareketlendirilmiştir.

Pammakaristos Manastırı Güney Kilisesi (Şapel) Planı

Kilisenin güneyinde yer alan şapelin Yunan haçı plan tipinde olduğunu söylemiştik. Haç kolları ve apsis ile batıda bulunan haç kolunun ortasında yer alan birim dahil olmak üzere çapraz tonoz örtülüdür.