Sanat Nedir? Sanat Kelimesinin Kökeni

Sanat Nedir ?

Herkese merhaba. Bugün sizlere ‘ Sanat Nedir ? ’ sorusunun cevabını vermeye çalışacağım. Konu derin… Bu yüzden önce tanımlarından biraz bahsedeceğim. Bu konuda pek çok farklı yorum var. Şimdi bu yorumlara bakalım ve sanat nedir sorusu ile sanat kavramı tartışmaları üzerinde biraz duralım.

Clive Bell; ‘Sanat eseri bütün olarak estetik beğeni oluşturan, şekil, çizgi ve renk unsurlarının ilişkisidir’
Collingwood; ‘Sanat duyguların dışavurumudur ancak bu duygu sanat eserine dönüştüğünde anlaşılabilir.’
Neo-Wittgenstein’cı Görüş; ”Sanat yalın bir kavram değildir, tanımlanamaz. Yalnızca üzerinde akıl yürüterek ve düşünerek sanat eseri olup olmadığını anlayabiliriz.”
Aristotales; ”Doğru bir akıl yürütme ile yapılan ve insanın bir şeyler yaratmasını sağlayan yetenektir.”

Ancak bütün bu yorumların yanında sanat nedir sorusu için tek bir kabul edilmiş ‘Kuramsal Görüş’ bulunmaktadır. Bu da George Dickie’ın şu görüşüdür; Sanat nedir?

‘Sanat eseri bilinçli olarak insan eliyle yapılmış, belirli bir sosyal kurum olan Sanat Dünyası için hareket eden, kişi veya kişiler tarafından, bazı özellikleri hakkında fikir birliğine varılmış, özgün niteliklere sahip, beğeni kazanmaya aday objedir.’’

Sanat Kelimesinin Kökeni

Sanat kelimesi arapça sana’a fiilinden türemiş bir kelimedir ve ”üretmek-yapmak” anlamlarını taşır. Yani en eski çağlardan beri tüm medeniyetlerde sanat bir insan işidir ve bir insanın yaratması ya da kendini ifade ediş biçimidir. Bu ifadeyi kullanan insanlar sanatçılardır. Sanatçılar; gördükleri, duydukları ve hissettikleri güzellikleri ve olayları, diğer insanlarda güzellik ve estetik bir heyecan oluşturacak şekilde ifade ederler.

Sanatın doğuşu insanlığın doğuşu ile başlar. Genel olarak ise herhangi bir etkinliğin ya da işin yapılmasıyla ilgili yöntem, bilgi ve kuralların tümüne birden sanat denir.

Az önce verdiğim örnekte sanat yapıtlarının pek çok işleve sahip olabildiğini söylemiştim. Mimariden de bu yüzden örnek vermiştim. Çünkü dünyada milyonlarca mimari yapı varken biz sadece bu sanatçıların elinden, az önce bahsettiğim kaygılarla çıkmış olan eserler karşısında estetik heyecan hissediyoruz.

Sanat için yapılan en güzel tanımlamalardan bir diğeri ise; ‘Sıkıntılı süreçlerde olgunlaşan, düşünceyle yoğunlaşan, emek ile hazırlanan ve en iyiyi vermeyi amaçlayan faaliyettir.’

Sanat kelimesi çok zengin olmasına rağmen oldukça da karmaşık bir kelimedir. Bunun içinde; güzel sanatlar, süslemecilik, müzik, mimarlık, dans, hattatlık, heykelcilik, üslup, eser, dekor, nakkaşlık, resim gibi pek çok kavram vardır. Ancak bunlardan hangisi olursa olsun sanat eseri eski ve yeni arasında köprü olmalıdır.

Çünkü sanat eseri, sanatçısının ellerinde doğduktan sonra tamamen ondan ayrılır ve artık kendi başınadır. Kişilik kazanır, sembol haline gelir, bir hayat yaşar, duygu ve düşünceleri taşır veya yansıtır. Bir sanat eseri her zaman ‘unique’ yani eşsiz olmalıdır. Tabi kopya edilebilir ancak tekrarlanamaz.

Kuramsal Görüşün Açılımı

Bu görüşte vurgulanacak ‘İnsan ve İnsan elinden çıkma’ gibi ifadelerinin altı mutlaka çizilmelidir. İşte bu yüzden Gombrich’in ‘Sanat diye bir şey yoktur aslında, yalnızca sanatçılar vardır’ sözü önem kazanmaktadır. Çünkü insan olmazsa orada sanat diye bir şey yoktur.

Dickie’nin sözünü biraz daha açarak ilerleyelim şimdi. Dickie burada ‘Sanat Dünyası’ diye bir ifade kullanıyor. Bu Dünya sanatçıları, sanat eleştirmenlerini ve sanatseverleri kapsıyor. Tüm bu sanat dünyasının ‘insan elinden çıkma’ bir eser hakkında ortak fikir birliğine sahip olmaları gerekiyor.

Burada diğer bir altı çizilecek kelime ise ‘Özgün’. Her sanatçının kendi stili-üslubu izleyicinin aradığı ve önem verdiği bir şeydir. Sanatçıyı sevmemizi ya da sevmememizi sağlayan en önemli özelliklerinden biridir özgün üslubu. Aynı dönemden ya da aynı sanat üslubundan olan sanatçılar kendi tarzlarını belli ederek diğer sanatçılardan farklı olmaya çalışmaktadırlar.

Örneğin resim sanatını seven çoğu insan aynı sanat akımı içinde sanatçıları, onların özgün çizgileri sayesinde ayırt edebilir. Van Gogh’un veya Klimt’in veya Salvador Dali’nin kendini belli eden özgün çizgileri ve renkleri onları aynı akımlarda resim yapan diğer ressamlardan ayırmamızı sağlayacaktır.

Bu kuramda dikkat etmemiz gereken bir diğer söz ise ‘Beğeni kazanmaya aday obje’ ifadesidir. Bir sanat eseri ortaya çıkarken herkese hitap edecek bir şekilde ortaya çıkmıyor. Henüz kimse tarafından beğenilmemiş.

Hatta beğenilme beklentisi içinde olmadan yapılmış bile olabilir ancak yine de bu beğenileceği veya beğenilmeyeceği gerçeğini değiştirmez. Burada özellikle her sanat eserinin her kesime ve her beğeniye hitap edemeyeceği vurgulanmaktadır.

Sanat Tarihi

Peki sanat tam olarak nasıl ve ne zaman ortaya çıktı? Bunu söylemek maalesef neredeyse imkansız. ‘İnsan nasıl ve ne zaman konuşmaya başladı?’ kadar eski ve bilinmez bir soru bu.

Ancak Dünyanın neresine giderseniz gidin, hatta zamanda ileri veya geri gittiğinizde bile sanatın her zaman olduğunu ve olacağını göreceksiniz. Her medeniyette, her şehirde ve her köyde sanat eserleri mutlaka bulunuyor.

Eskiden insanlar işlevsel olan bazı eşyaları süsleme ve güzelleştirme ihtiyacı duymuşlardır. Çatalhöyük yerleşkesinde çok güzel el işi sanat eserleri ve duvarlarda da hayvan resimleri ortaya çıkmıştır.

mimari

Orta Asya’da Türk mezarları kurganlardan çıkan birçok sanat eseri de işlevsel olan ama süslü malzemelerdir. Burada 16 yaşında bir Hakan için hazırlanan altın zırh (Altın Elbiseli Adam) işlevinin dışında tasarlanmıştır.

Savaş esnasında giyilen bir şeyin bu denli süslenmesi neden? Ya da Pazırık Kurganında ortaya çıkan ‘Pazırık Halısını’ ele alalım. Bu işlevsel bir halı olabilirdi. Ancak 36.000 gördes düğümü ile üzerinde zengin süslemelerin olduğu büyük uğraş gerektiren bir sanat eseri haline geldi.

Sanat her zaman ve her yerde etrafımızdadır. Tarihte, şimdide ve gelecektedir. Bu yüzden Sanat eseri izlemek deyince aklına sadece Müzeye veya Sanat Sergilerine gitmek gelen insanlar bir yanılgıya düşüyorlar.

Sanat Her Yerdedir

Tarihi binalarda, tarihi dini yapılarda, sokaklarda, şehirlerde, köylerde ve uçsuz bucaksız bozkırlarda sanat eserleriyle karşılaşmak mümkündür. Tabi her tarihi bina veya yapı da sanat eseri değildir. Bu da kırılması gereken yanlış bir algıdır. Ancak bazı yapılar vardır ki özellikle Sanat eseri olarak tasarlanmışlardır.

Bu tip eserlerde işlev ikinci plana atılmış, sanat ön plana çıkmıştır. Pazırık Halısında olduğu gibi artık bu halıya sadece sıradan bir halı gözüyle bakamazsınız.

Bazı mimari örnekleri de böyledir. Ayasofya, Selimiye gibi yapılar eskiden de günümüzde de sadece ibadet yerleri değillerdir. Tasarım harikası sanat eserleridir. Bu yüzden tüm insanlığın ilgisini ve merakını uyandırarak beğenisini toplarlar.

Mimariye bir örnek de San Carlo Alle Quattro Fontone Kilisesi olsun. Bu yapıyı tasarlayan Borromini işlevini değil sanatını ön plana koymuştur. Bernini ile yaşadığı rekabet ve onu yenme hırsı ile bir kilise yapmak değil, bir sanat eseri ortaya çıkartmak istemiştir.

mimari

Sanat nedir sorusunun kısaca cevabı ise; yaratıcılığın ve hayal gücünün bir ifadesi olduğudur. Bahsettiğim bu sanat eserlerine bakıldığında işlevsellikten çok yaratıcılığın, hayal gücünün, özgünlüğün elinden çıkmış eserler sanat eseri olarak tanımlanmaktadır.

Sanatın doğuşu insanlığın doğuşu ile başlar. Genel olarak ise herhangi bir etkinliğin ya da işin yapılmasıyla ilgili yöntem, bilgi ve kuralların tümüne birden sanat denir.

Sanat konusu çok daha uzun çok daha derine inilmesi ve hakkında çok fazla okunması gereken bir konudur. Ben bazı görüşleri ve tanımları sizlere yalın bir şekilde aktararak sanat nedir sorusunun yanıtını vermeye çalıştım. Umarım konuyu daha derinlemesine araştırmanız için sizde bir merak uyandırmıştır. Okuduğunuz için teşekkür ederim, sanatla kalın.